Μια φωτογραφία χίλιες λέξεις

Και η ματιά σταματά εκεί που συναντά κανείς ένα παλιό, ξεχασμένο χρονοντουλάπι το οποίο κρύβει άλλοτε μυστήριες, άλλοτε ρομαντικές και άλλοτε αστείες ιστορίες μέσα από μαυρόασπρες φωτογραφίες του παρελθόντος. Τότε, το ταξίδι στο παρελθόν αρχίζει και αναμνήσεις ξυπνούν…

Ψάχνοντας λοιπόν σε ένα από αυτά τα ξεχασμένα ντουλάπια με τους πολύτιμους θησαυρούς του παρελθόντος, ανακαλύψαμε μια φωτογραφία η οποία μας γυρνά πολλά χρόνια πίσω, γύρω στο 1920-1930 όπου και χρονολογείται, και μας δίνει το έναυσμα για περαιτέρω αναζήτηση πληροφοριών που σχετίζονται με αυτή. Η φωτογραφία αυτή, απεικονίζει 2 κληρικούς που κάθονται ο ένας δίπλα στον άλλο, κλώθοντας αδρακτάν. Αναζητώντας πληροφορίες για αυτή, πήραμε όχι μόνο σημαντικές πληροφορίες για τα ίδια τα πρόσωπα που απεικονίζονται, αλλά και πληροφορίες για την υφαντική τέχνη που ηταν μιά από τις κύριες ασχολίες που είχαν στην Ζώδια. Συγκεκριμένα αναφέρεται ότι οι Ζωδιάτες μέχρι το 1974, ασχολούνταν συστηματικά με την βούφα. Ύφαινανε κυρίως πατανίες (κουρελλούδες) και πιό παλιά ύφαιναν λινά, μεταξωτά, μάλλινα και άλλα.

Οι δυο εικονειζόμενοι κληρικοί της φωτογραφίας είναι ο Παπαχαράλαμπος Παπασκάρνος Χατζηακρίδα και ο Παπα Λοής ή Παπαλοίζος Παπασολωμός. Στην πραγματικότητα η παρέα αποτελείτω απο τρείς παπάδες και όχι μόνο δυο όπως φαίνεται, λόγω του ότι δεν διασώθηκε ολόκληρη η φωτογραφία. Ο τρίτος στην παρέα ήταν ο Παπαγιωρκής. Και οι τρεις τους  είχαν καταγωγή από την Κάτω Ζώδια. Πρόκειται όπως προαναφέραμε για τρεις αγγράμματους αλλά και προοδευτικούς κληρικούς, οι οποίοι ήταν και αχώριστοι φίλοι. 

Περνώντας μια μέρα από την Ζώδια ο φωτογράφος Reno Wideson τους είδε να κάθονται δίπλα-δίπλα και να κλώθουν αδρακτάν συνομιλώντας και χαμογελώντας. Του άρεσε τόσο πολύ η εικόνα αυτή, που θέλησε να τους φωτογραφήσει. Αξιοσημείωτον είναι το γεγονός ότι, η φωτογραφία αυτή έγινε από τον ίδιο το φωτογράφο κάρτα όπου πουλιόταν στα περίπτερα και στα βιβλιοπωλεία.

Ποιοι ήταν λοιπόν αυτοί οι άνθρωποι που εντυπωσίασαν τόσο τον Reno Wideson

Παπασκάρνος 

Ο Παπασκάρνος γενήθηκε το 1870 και απεβίωσε το 1940. Ήταν παπάς όπως ο παππούς του από την μητέρα του. Μάλιστα με το ίδιο όνομα και το ίδιο επίθετο. Ο Παπαχαράλαμπος Παπασκάρνος ήταν αρκετά πλούσιος. Το σπίτι του ήταν απέναντι απο την εκκλησία του Σταυρού.  Ήταν πατέρας του Γιωρκή του Κκκαφά.

Παπαλοής 

Ο Παπάλοης Παπασολωμός γενήθηκε το 1866. Ο Παπαλοϊζος (Παπάλοης) το σπίτι του ήτανε στο δρόμο των καφενείων Βελάρη, Αχιλλέα, απέναντι απο το σπίτι του Γεωρκή του Κασινιού. Ο Παπαλοής είχε 5 παιδιά  Ήταν πατέρας του Μιχαήλη Ξάνθου, δάσκαλου και ύστερα ιερέα και της Αρκοντούς που παντρεύτηκε τον Αντωνή του Καππαλίτα, σκαρπάρη απο την Πάνω Ζώδια. Όταν έκανε το πρώτο της παιδί, ήταν κορίτσι. Το χόρευε και όταν του τραγουδούσε έλεγε. “Τίνος ε΄νι τούτ’ η κόρη ‘εν της Αρκοντούς τ’ Αντώνη, του Παπαλοή αγγόνι τζαι του Καππαλίτ’ ακόμη” 

Παπάγιωρκης

Ήταν γιός του Χατζηνικόλα του δασκάλου. Ήταν εύπορος αλλά είχε και πολλά παιδιά. Παιδιά του λοιπόν ήταν ο Νικόλας, ο Νικηφόρος, που υπηρετούσε στον στρατό σαν μουλάρη, για πολλά χρόνια σαν αγροφύλακας και παιδονόμος στο Αρρεναγωγείο, ο επιλεγμένος δάσκαλος, ο Χαμπής, η Μελανή, η γυναίκα του Γεωρκή του Κκαφά, ο ιερομόναχος Κύκκου Γεράσιμος (κατά κόσμο Στυλιανός), ο Ανδρέας που παντρεύτηκε την Θεογνώσαν του Θεολόγου την επιλεγόμενη Καλή. 

Ποιος ήταν ο Reno Wideson;

Ο φωτογράφος Reno Wideson παρά το Αγγλικό του όνομα θεωρούσε τον εαυτό του Ελληνοκύπριο. Ο πατέρας του Οδυσσεάς Ευρυβιάδης από την Λάρνακα, είχε ιοθετήσει το λογοτεχνικό ψευδώνυμο Wideson όταν ήταν εκδότης του σχολικού περιοδικού Canon Newham's της Αγγλικής Σχολής Λευκωσίας αλλά και αργότερα το χρησιμοποιούσε αντί του Ελληνικού του πατρόνυμου. Οι πλήστες φωτογραφίες της  Κύπρου από παλιά που αρκετοί έχουμε συναντήσει είναι του ιδίου. 

Ο Reno Wideson υπήρξε δημόσιος υπάλληλος και αξιωματούχος στην Κυπριακή Διοίκηση όταν το νησί ήταν αποικία της Αγγλίας. Λόγο της θέσης του ταξίδευε σε όλη την Κύπρο. Το 1949 διορίστικε στο νεοσύστατο Γραφείο τουριστικής ανάπτυξης. Εκμεταλλευόμενος την θέση του και το πάθος του για την φωτογραφική,  αποθανάτισε αρκετές σκηνές και τοπία της Κύπρου κατά την διάρκει των ταξιδιών του. 

Οι φωτογραφίες του δημοσιεύονταν τακτικά στο Κυπριακό Ημερολόγιο αλλά και σε εκδόσεις όπως βιβλία .περιοδικά και διαφημιστικών εντύπων που προωθούσαν τον Κυρπιακό Τουρισμό σε παγκόσμια εμβέλεια. Το 1956 διορίστηκε Υπεύθυνος Ταινιών της υπηρεσίας του πειραματικού Κυπριακού πρακτορείου ειδήσεων (Head of Films of the experimental Cyprus Broadcasting Television Service) . Το 1960  διορίστηκε στο  B.B.C. Λονδίνου αρχικά ως Film Operations Manager και αργότερα σε άλλες θέσεις μέχρι το 1977 οπότε και αφυπηρέτησε για να αφοσιωθεί στην τέχνη που αγαπούσε την ζωγραφική και την φωτογραφία.

Η υφαντική τέχνη στη Ζώδια 

Η υφαντική ήταν μιά από τις σημαντικότερες ασχολίες που είχαν οι κάτοικοι του χωριού. Η Ζώδια και η ευρύτερη περιοχή Μόρφου ήταν η κατεξοχήν περιοχή παραγωγής λιναριού.

Η τέχνη αυτή ωστόσο επέβαλλε το κούρεμα προβάτων όπου όσοι ασχολούνταν με αυτή, έπαιρναν το μαλλί και το και έπλεκαν. Το έκαναν κλωστές  και το χρησιμοποιούσαν στις βούφες για να κάνουν κυρίως μάλλινα σεντόνια. Αυτού του είδους η υφαντουργία αποτελούσε επιπλέον εισόδημα, διόλου ευκαταφρόνητο. Είναι άγνωστο πότε άρχισε η παραγωγή λιναριού στην περιοχή αλλά γραπτές αναφορές των μοναχών της Ασίνου επιβεβαιώνουν την παραγωγή λιναριού στη Ζώδια και Κατωκοπιά το 1319 μ.Χ. Μαρτυρούν επίσης τη συμβολή του Οβγού ποταμού στην κατεργασία του λιναριού. William Bevan, Διευθυντή του Τμήματος Γεωργίας, “Notes of Agriculture of Cyprus and its Products” έκδοση 1919. 

Αναφέρει επίσης ότι για κάθε σκάλα χρειαζόταν 17-22 οκάδες (20 - 26 κιλά) σπόρος και η παραγωγή της κάθε σκάλας ήταν 100-300 οκάδες (120- 360 κιλά) σπόρος λιναριού, μέρος του οποίου χρησιμοποιείτο για σπορά και ο υπόλοιπος πουλιόταν για την παραγωγή λινελαίου. Κάθε σκάλα παρήγαγε επίσης 80-100 οκάδες (96– 120 κιλά) ίνες λιναριού. Μετά τον θερισμό όλη η παραγωγή όλων των χωριών μεταφερόταν στον βροχό του Οβγού ποταμού και από τον Ιούλιο μέχρι τον Σεπτέμβρη ειδικοί βροχάρηδες τον φούσκωναν (η κάθε Κοινότητα είχε τη θέση της). Η παραγωγή του κάθε γεωργού ξεχωριστά φούσκωνε για 22 ημέρες στα υφάλμυρα νερά του βροχάρη ποταμού Οβγού. 

Μετά τον βροχό, οι γεωργοί φόρτωναν τα νημάθκια του λιναριού και τα μετέφεραν σε αλώνια και στα δώματα για την τελική ξήρανση. Κατόπιν γινόταν ειδική επεξεργασία με ξύλινο εργαλείο, τη μελιτζιάν, για να ξεχωρίσουν τις ίνες από το χονδρότερο υλικό ( το λινόξυλο). Από τις ίνες με το αδράκτι έφτιαχναν τα λινά νήματα από τα οποία οι υφάντρες ύφαιναν τα λινά υφάσματα. Η περιοχή, για πολλές δεκαετίες, προμήθευε το λινό ύφασμα για τα Λευκαρίτικα κεντήματα. Παρήγαν επίσης μάλλινα νήματα από το μαλλί των προβάτων τους αλλά και μεταξωτά νήματα από την εκτροφή μεταξοσκώληκα. Οι υφάντρες συνδύαζαν τα νήματα αυτά με τα λινά και ύφαιναν λινομάλλινα και λινομέταξα υφάσματα για διάφορες χρήσεις Οι Ζωδιάτες ασχολούνταν συστηματικά με την υφαντική και αποτελούσε μια από τις κύριες πηγές εισοδήματος μαζί με την ξηροκαλιέργεια και την καλιέργεια εσπεριδοειδών.

Στην φωτογραφία πιο πάνω βλέπουμε τον Παπάλοη μαζί με δυο άλλους εικονιζόμενους να χρησιμοποιούν τον/την άτρακτο. Ουσιαστικά μετατρέπαν σε χοντρή κλωστή το σκουλλί του λυναριού. 

Σύμφωνα με αρχαία πηγή, άτρακτος ήταν ένα κλωστικόν όργανον έκ μικράς ξύλινης ράβδου, αποληγούσης προς τά άνω εις άγκιστρον ή έγκοπήν κσι φερούσης προς τά κάτω σφόνδυλον. Χρησιμεύει όπως στρεφόμενη περί τόν άξονα της κλώθη τήν έκ της ήλακάτης (ρόκας) έλκομένην ύφαντικήν ύλην (έριον, βάμβακα κλπ). Έν τω κλωστικω μηχανήματι καλείται άνάλογον χαλύβδινον όργανον τό όποιον στρέφει τό νήμα. Ο αδρακτάς (αδράχτι) ήταν επίσης ξύλινο εργαλείο με το οποίο με το οποίο έγνεθαν το μαλλί.