ΙΣΤΟΡΙΑ - ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ

Η Ζώδεια είναι χωρίο της επαρχίας Λευκωσίας. Η Ζώδεια βρίσκεται ανατολικά της Μόρφου. 

Συντεταγμένες 35° 10'Ν 33°00'Ε

Κατά την διάρκεια της Τουρκικής εισβολής ο πληθυσμός της Ζώδειας ήταν 8000.

Η Ζώδια είναι ένα κατεχόμενο χωριό της επαρχίας Λευκωσίας, στο βορειοδυτικό τμήμα της. Βρίσκεται στη γεωγραφική περιφέρεια της δυτικής Μεσαορίας και συνορεύει στα βόρεια με τη Μόρφου, στα νοτιοανατολικά με τον Αστρομερίτη, στα ανατολικά με την Κατωκοπιά και στα δυτικά με το Πραστειό και τον Νικήτα. Η Ζώδια στην πραγματικότητα αποτελείται από δυο κοινότητες. Υπάρχει η Πάνω Ζώδια και η Κάτω Ζώδια και τις δυο αυτές κοινότητες τις χωρίζει μόνο ένας παραπόταμος. Ο διαχωρισμός αυτός δεν υφίστατο κατά την εποχή της Φραγκοκρατίας αλλά έγινε τον καιρό της Τουρκοκρατίας, αφού ο αρχιμανδρίτης Κυπριανός μιλά για δυο Ζώδιες.

Υπάρχουν διαφορετικές παραδώσεις σχετικά με την ονομασία του χωριού. Σύμφωνα με την επιστημονική άποψη το χωριό ονομάστηκε Ζώδια από τη Ζωτέαν του Άργους. Φαίνεται ότι κάτοικοι του Άργους μετανάστευσαν στην περιοχή, κατοίκησαν εκεί, και εις ανάμνηση της πατρίδας τους έκτισαν οικισμό με το όνομα Ζωτεία καθώς και ιερό προς τον Ζώδειον Απόλλωνα. Ως Ζωτία (με ι) παραδίδεται η εν λόγω περιοχή κι από τον γνωστό Κύπριο χρονογράφο του Μεσαίωνα, το Λεόντιο Μαχαιρά.

Σύμφωνα με τη λαϊκή παράδοση το χωριό φέρει το όνομα Ζώδια (Ζώδκια στη κυπριακή διάλεκτο) από ένα ζώδκιο, δηλαδή ένα στοιχειό, ένα φάντασμα που ζούσε εκεί στα παλιά χρόνια κι έτρωγε τους ανθρώπους που περνούσαν από την περιοχή. Το στοιχειό αυτό είχε τη μορφή δράκου κι έπινε άφθονο κρασί. Επειδή ήταν ο φόβος και ο τρόμος των κατοίκων αποφάσισαν να το εξοντώσουν. Δέκα άντρες του χωριού πήγαν να γλεντήσουν τάχα μαζί του. Οι εννέα πήραν μαζί τους κούζες (στάμνες) με κρασί και ο δέκατος πετρέλαιο, κι όταν μέθυσε για τα καλά ο δράκοντας τον περιέλουσαν με πετρέλαιο και τον έκαψαν.

Μια άλλη γνωστή παράδοση που αφορά την Ζώδια είναι αυτή του Ρήγα της Περιστερώνας και της Ρήγαινας της της Μόρφου, που ήταν η ωραιότερη γυναίκα. Στη περιοχή της Ρήγαινας τα πάντα ήταν κατάξερα λόγω λειψυδρίας, ενώ στην περιοχή του Ρήγα υπήρχε άφθονο νερό. Ο τελευταίος τη ζήτησε σε γάμο και αυτή δεκτικέ με τον όρο ο Ρήγας να της παραχωρήσει τόσο νερό, όσο χρειάζεται για να παρασύρει μιαν γομαρκάν παλλούρες, δηλαδή ένα φόρτωμα από ακανθώδεις θάμνους, και ν' ανοίξει αυλάκι που να οδηγεί το νερό στη Μόρφου. Έτσι και έγινε, όμως οι θάμνοι σκάλωσαν σε μια στροφή ενός αυλακιού στην περιοχή Ζώδια και ερμήνευσαν το γεγονός ότι εκεί έπρεπε να κτίσουν το παλάτι τους.
Από πλευράς μνημείων στην Πάνω Ζώδια υπάρχει το πρώην μοναστήρι του Αρχαγγέλου Μιχαήλ που ιδρύθηκε στη θέση του ιερού του Απόλλωνα. Σ' αυτό το μοναστήρι μόνασε ο Άγιος Ειρηνικός, ένας εκ των «Τριακοσίων» Αλαμάνων αγίων της Κύπρου. Συν τω χρόνω το όνομά του παραφθάρηκε από τους κατοίκους της περιοχής σε Άγιο Αρνάκιο. Επίσης στην Πάνω Ζώδια υπάρχει η εκκλησία του Άη Γιώρκη (Αγίου Γεωργίου) που κτίστηκε επί Τουρκοκρατίας, εξ ου και η απουσία καμπαναριού, καθώς και εκκλησία της Παναγίας της Αφέντρας ή Αθέγγας ή Αφέγγας. Στην Κάτω Ζώδια υπάρχει η εκκλησία του Τιμίου Σταυρού και το ξωκλήσι τ’ Άη-Γιώρκη των Ξαλώνων. Η Ζώδια ήταν φημισμένη για τα πορτοκάλια της αλλά και για τη γλυκιά γεύση των πεπονιών και των καρπουζιών της, καθώς και για να λινά της τα οποία θεωρούνταν τα καλύτερα στην Κύπρο. Κατά την Τουρκική εισβολή του 1974, η Ζώδια είχε είχε 8.000 Ελληνοκύπριους κατοίκους.

Μια άλλη γνωστή παράδοση που αφορά την Ζώδια είναι αυτή του Ρήγα της Περιστερώνας και της Ρήγαινας της της Μόρφου, που ήταν η ωραιότερη γυναίκα. Στη περιοχή της Ρήγαινας τα πάντα ήταν κατάξερα λόγω λειψυδρίας, ενώ στην περιοχή του Ρήγα υπήρχε άφθονο νερό. Ο τελευταίος τη ζήτησε σε γάμο και αυτή δεκτικέ με τον όρο ο Ρήγας να της παραχωρήσει τόσο νερό, όσο χρειάζεται για να παρασύρει μιαν γομαρκάν παλλούρες,δηλαδή ένα φόρτωμα από ακανθώδεις θάμνους, και ν' ανοίξει αυλάκι που να οδηγεί το νερό στη Μόρφου. Έτσι και έγινε, όμως οι θάμνοι σκάλωσαν σε μια στροφή ενός αυλακιού στην περιοχή Ζώδια και ερμήνευσαν το γεγονός ότι εκεί έπρεπε να κτίσουν το παλάτι τους.
Από πλευράς μνημείων στην Πάνω Ζώδια υπήρχε το μοναστήρι του Αρχαγγέλου Μιχαήλ που ιδρύθηκε στη θέση του ιερού του Απόλλωνα. Σ' αυτό το μοναστήρι μόνασε ο Άγιος Ειρηνικός, ένας εκ των «Τριακοσίων» Αλαμάνων της Κύπρου. Συν τω χρόνω το όνομά του παραφθάρηκε από τους κατοίκους της περιοχής σε Άγιο Αρνάκιο. Επίσης στην Πάνω Ζώδια υπάρχει η εκκλησία του Άη Γιώρκη (Αγίου Γεωργίου) που κτίστηκε επί Τουρκοκρατίας, εξ ου και η απουσία καμπαναριού, καθώς και εκκλησία της Παναγίας της Αφέντρας ή Αθέγγας ή Αφέγγας. Στην Κάτω Ζώδια υπάρχει η εκκλησία του Τιμίου Σταυρού και το ξωκλήσι τ’ Άη-Γιώρκη των Ξαλώνων.

Η Ζώδια ήταν φημισμένη για τα πορτοκάλια της αλλά και για τη γλυκιά γεύση των πεπονιών και των καρπουζιών της, καθώς και για να λινά της τα οποία θεωρούνταν τα καλύτερα στην Κύπρο. Κατά την Τουρκική εισβολή του 1974, η Ζώδια είχε 8.000Ελληνοκύπριους κατοίκους.

πηγη:www.greeknation.blogspot.com

H εκμίσθωση της Ζώδιας το 1538
Της Νατάσας Παταπίου
Ιστορικού - Ερευνήτριας
Κέντρο Επιστημονικών Ερευνών Κύπρου
Απο την Εφημερίδα Η Ζώδια Τεύχος 137 Ιούλιος-Αύγουστος 2012
 
Το εύφορο χωριό Ζώδια του διαμερίσματος  Μόρφου, ακριβέστερα Πάνω καιΚάτω Ζώδια, κατά τα χρόνια της βενετικής κυριαρχίας, ίσως και παλαιότερα, αλλά δυστυχώς δέν διαθέτουμε πηγές, ονομαζόταν, όπως το συναντούμε στα βενετικά έγγραφα, ως Ζώτιες (Zodies ή  Zothies), Πάνω και Κάτω Ζώτιες. Αξίζει να σημειωθεί, επίσης, ότι πολλά χωριά της Κύπρου ενώ κατά τη βενετοκρατία αναφέρονταν ως Πάνω και Κάτω, όπως για παράδειγμα το Φρέναρος, σήμερα είναι γνωστό απλώς ως Φρέναρος. Στην περίπτωση της Ζώδιας διατηρήθηκε τόσο η Πάνω όσο και η Κάτω Ζώδια.
Η Ζώδια υπαγόταν κατά τη βενετοκρατία στο διαμέρισμα της Πεντάγυιας και υπήρξε την ίδια εποχή χωριό πολυπληθές, αφού στην απογραφή του 1565, η Κάτω Ζώδια είχε 100 κατοίκους αρσενικού γένους, ελεύθερους καλλιεργητές, και η Πάνω Ζώδια είχε 106 κατοίκους, αρσενικού γένους, ελεύθερους καλλιεργητές, τους γνωστούς ως φραγκομάτους (francomati). Φτάνει ν’ αναλογιστεί κανείς ότι στην ίδια απογραφή του 1565 η Μόρφου είχε μόνο 50 κατοίκους αρσενικού γένους, ελεύθερους καλλιεργητές. Βέβαια, θα μπορούσε να έχει διπλάσιο αριθμό δουλοπαροίκων, αλλά, δυστυχώς,οι πηγές δεν μας διαφωτίζουν περισσότερο εφόσονοι Βενετοί κατέγραφαν μόνο τους άνδρες και ελεύ-
θερους καλλιεργητές που φορολογούνταν, και ήταν υπόχρεοι να εκτελούν αγγαρείες.
Όπως προαναφέραμε η Ζώδια ως εύφορο χωριό,είχε, εκτός από βαμβάκι, μεγάλη παραγωγή σιτηρών. Επίσης, γνωρίζουμε ότι οι Βενετοί είχαν εισαγάγει στην Κύπρο μετά το 1550 την καλλιέργεια του κεχριού, και οι πηγές μάς πληροφορύν ότι καλλιεργείτο σε μεγάλες εκτάσεις, στην περιοχή της Μόρφου. Το 1563 γνωρίζουμε από αρχειακή μαρτυρία
ότι η παραγωγή στις Ζώτιες σε σιτηρά ανερχόταν σε 2.500 μόδια, όπως ακριβώς και στην εύφορη Αχέλεια.
Νικόλας Τραγουδιστής και Έκτορας Μπαρπεριάνος
Το 1545, δύο Κύπριοι, οι Νικόλαος Τραγουδιστής(Tragudistin) και ο Έκτορας Μπερπεριάνος (Berberian) είχαν απευθύνει ένα αίτημα, με ημερομηνία 28 Σεπτεμβρίου 1545, προς το Συμβούλιο των Δέκα.
Οι δύο αυτοί Κύπριοι ήταν εκμισθωτές του διαμερίσματος Ζώτιες (balliaggo di Zothies). Δεν αποκλείεται το balliaggo di Zothies να περιλάμβανε, επίσης, και άλλους μικρούς αγροτικούς οικισμούς της γύρω περιοχής, αφού σε χειρόγραφο  μνημονεύεται και πραστιό Ζώτιες.  Με την πιο πάνω εκμίσθωση φαίνεται,
όμως, ότι κάτι δεν πήγε καλά και χρειάστηκε οι δυο εκμισθωτές ν’ αποταθούν στο Συμβούλιο των Δέκα. Τόσο η επιστολή των δύο εκμισθωτών όσο και η επιστολή η σχετική με τα δύο αυτά πρόσωπα, από τον τότε Βενετό τοποτηρητή της Κύπρου καθώς και τους δύο Βενετούς Συμβούλους της μεγαλονήσου, φέρνουν στο φως στοιχεία και εικόνες από τη ζωή των μέσων του 16ου αιώνος.
Οι Τραγουδιστής και Μπαρπεριάνος, όπως αναφέρουν στο αίτημά τους, είχαν εκμισθώσει από το Δημόσιο το διαμέρισμα της Ζώδιας, την 1η Μαρτίου του
έτους 1538, και η εκμίσθωση έληγε στο τέλος του έτους 1543. Δυστυχώς οι συγκυρίες ήταν τόσο κακές και ενάντιες που οι δύο εκμισθωτές έχασαν περίπου 1.000 μετρητά δουκάτα και άλλα κέρδη και είχαν υποστεί μεγάλες ζημιές.
Ιδιαίτερα κατά το έτος 1541, λόγω φυσικών φαινομένων, και κυρίως μεταξύ άλλων, ξηρασίας και ανομβρίας, είχαν απώλειες στην ετήσια παραγωγή, που θα μπορούσαν να υπολογιστούν σε 800 βενετικά στάρα σιτάρι και 2.000 περίπου στάρα κριθάρι. Τα γεγονότα αυτά τους προκάλεσαν οικονομική καταστρο-
φή και τους είχαν απομείνει, όπως διατείνονταν, μόνο μερικά ακίνητα χωρίς ουσιαστική αξία. Η κατάσταση στην οποία βρίσκονταν ήταν απελπιστική,
αφού πλέον έμεναν άπραγοι στα σπίτια τους και σχεδόν ζητιάνευαν.
Οι δύο εκμισθωτές, επειδή γνώριζαν ότι   το Συμβούλιο των Δέκα, σε τέτοιες περιπτώσεις οικονομικής καταστροφής, επιδείκνυε κατανόηση, όπως είχε
συμβεί στο παρελθόν και με άλλους εκμισθωτές ή φεουδάρχες που έτυχε να βρεθούν στην ίδια κατάσταση, ζητούσαν διευκολύνσεις για την αποπληρωμή
του υπόλοιπου χρέους τους προς το Δημόσιο, ώστε να μπορέσον να προσφέρουν τον επιούσιο στα μέλη της οικογένειάς τους.
Ειδικός για τη διύλιση ζάχαρης
Εκτός των άλλων η επιστολή των Βενετών αξιωματούχων μάς γνωστοποιεί
και μια ενδιαφέρουσα πληροφορία για τον Έκτορα Μπαρπεριάνο. Ήταν, σύμ-φωνα με τις πληροφορίες που συγκέντρωσαν για το άτομό του, ειδικός (maestro) για τη διύλιση της ζάχαρης. Το γεγονός αυτό καταδεικνύει, σύμφωνα με άλλες γραπτές μαρτυρίες, ότι γινόταν και
στη Λευκωσία επεξεργασία ζάχαρης, η οποία προφανώς προερχόταν  από τις φυτείες ζαχαροκαλάμου που υπήρχαν στην κοντινή Πεντάγυια. Για τη συγκέ-ντρωση στοιχείων που αφορούσαν τον Μπαρπεριάνο είχε επιφορτισθεί και ο σπουδαίος υπάλληλος επί βενετοκρατίας Μάρκος Ζαχαρίας. Ο Ζαχαρίας
υπήρξε επόπτης του Δημοσίου Ταμείου της Κύπρου (rasonato) και επιθεωρητής των Αλυκών Λάρνακος. Σχετικά με τον Έκτορα Μπαρπεριάνο ο Μάρκος Ζαχαρίας ανέφερε ότι ζούσε, λόγω των οικονομικών του προβλημάτων, σ’ ένα
μαγαζί (bottega) μαζί με τη σύζυγο και τους τρεις γιους του. Το μαγαζί αυτό βρισκόταν στην Κάτω Πλατεία (Piazza di Basso   ή σε άλλες πηγές di sotto)της  Λευκωσίας,  και  πρόκειται  για  εξίσου
ενδιαφέρουσα πληροφορία, η οποία αναφέρεται  στην τοπογραφία    της πρωτεύουσάςμας. Όπως αναφέρει στην έκθεσή του για την
Κύπρο το 1525  ο  Βενετός  τοποτηρητήςΚύπρου Domenigo Capello, η Κάτω Πλατεία(piazza di sotto) βρισκόταν κοντά στη μονή
του  Αγίου Δομινίκου.


Ο άλλος εκμισθωτής της Ζώδιας, ο Νικόλαος Τραγουδιστής,  μετά  την  οικονομική  καταστροφή που υπέστη εξακολουθούσε να εκμισθώνει από το Δημόσιο γύρω στα τετρακόσια στρέμματα    χωράφια,  στην  περιοχή  τηςΠεντάγυιας, για τα οποία κατέβαλλε ετησίως 45 βυζάντια, και προσπαθούσε με την καλλιέργειά τους να ζήσει αυτός και η δύστυχη οικογένειά του, η οποία αποτελείτο από τησύζυγο και τα τέσσερα παιδιά του, ένα αγόρικαι τρία κορίτσια, ήδη της παντρειάς (nubili). Τα κτήματα αυτά στην Πεντάγυια
έμεναν, σύμφωνα με την επιστολή των Βενετών αξιωματούχων, ακαλλιέργη
τα τα τελευταία χρόνια γιατί ο Τραγουδιστής δεν είχε τη δυνατότητα να τα σπείρει.
Τέλος, οι Βενετοί αξιωματούχοι τόνιζαν ότι και οι δύο εκμισθωτές ήταν έντιμα πρόσωπα και εισηγούνταν οι βενετικές αρχές να τους προσφέρουν διευκολύνσεις για την αποπληρωμή του χρέους ώστε να μπορέσουν να στηρίξουν και να αναθρέψουν τις οικογένειές τους.
Το συμβούλιο των Δέκα, με απόφασή του   της 30ής Ιουνίου 1546 και αφού έλαβε υπόψη τα όσα στοιχεία απέστειλαν οι Βενετοί αξιωματούχοι σχετικά με τους δύο εκμισθωτές, θέλησε να διευκολύνει τον Τραγουδιστή και τον Μπαρπεριάνο στην αποπληρωμή του χρέους. Το συνολικό χρέος τους ανερχόταν
στα 322 δουκάτα και, σύμφωνα με την απόφαση του Συμβουλίου, θα μπορούσε ο καθένας να πληρώνει 20 δουκάτα ετησίως έως την τελική εξόφλησή του.
Ιερώνυμος Τραγουδιστής
Ο Κύπριος Ιερώνυμος Τραγουδιστής, που πρέπει να μορφώθηκε στην Ιταλία και επέστρεψε στην Κύπρο γύρω στο 1540 για να ξεκινήσει μια σταδιοδρομία αντιγραφέα χειρογράφων και μουσικού, άραγε ποία σχέση έχει με τον Νικόλαο Τραγουδιστή, εκμισθωτή της Ζώδιας; Το 1545 ένα μέλος της οικογένειας Συγκλητικού χρησιμοποίησε τον Ιερώνυμο Τραγουδιστή για να αναπαραγάγει το κείμενο του χρονικού του Κωνσταντίνου Μανασσή. Θα πρόκειται πράγματι   για ευτυχέστατη συγκυρία, εάν τελικά αποδειχθεί  ότι ο Ιερώνυμος «επίκλην δε Τραγουδιστής εκ τε παπποπατρίας», γνωστός και από τρεις κώδικες που αντέγραψε το 1545, 1558 και 1559, μπορούσε να έχει συγγένεια ή να ταυτιστεί με τον γιο  του εκμισθωτή της Ζώδιας, Νικόλαου Τραγουδιστή… Το αίνιγ-μα, όμως, ίσως το λύσει μελλοντικά η αρχειακή έρευνα...