Το έμβλημα του Μουκτάρη της Ζώδιας

Μετά το πέρασμα των Φράγκων και των Βενετών ακολούθησε η περίοδος της Τουρκοκρατίας (1571-1878) που τερματίστηκε στις 12 Ιουλίου 1878, μετά την παρακμή της Οθωμανικής αυτοκρατορίας και μετά την υπογραφή της μυστικής αμυντικής συμφωνίας μεταξύ της Αγγλίας και της Τουρκίας, στα παρασκήνια του Συνεδρίου του Βερολίνου. Από την ίδια στιγμή ξεκινά για την Κύπρο μια άλλη περίοδος, αυτή της Αγγλοκρατίας, η οποία διάρκεσε μέχρι το 1960, οπότε και η Κύπρος μετά τον ένοπλο αγώνα της Ε.Ο.Κ.Α. ανακηρύχθηκε πλέον σε Ανεξάρτητη Δημοκρατία, με βάση τις συμφωνίες Ζυρίχης – Λονδίνου.

Οι Οθωμανοί παραχώρησαν προνόμια στους Κυπρίους  (κατάργηση δουλοπαροικίας, αναγνώριση της Εκκλησίας ως θεσμού που ασκεί θρησκευτική και πολιτική εξουσία, παροχή δικαιώματος ιδιοκτησίας κ.ά.). Σταδιακά η κατάσταση εκτραχύνεται και εξελίσσεται σε μια ιδιαίτερα δύσκολη περίοδο για τον ελληνισμό της Κύπρου εξαιτίας των αυθαιρεσιών των τοπικών διοικητών (τυράννων όπως του Τζηλ Οσμάν), βαριών φορολογιών (χαράτσι, φόρος της δεκάτης κτλ.), ανταρσιών αρκετών διοικητών όπως το κίνημα του Μεχμέτ αγά Βογιατζίογλου.κ.α.

Από τα πρώτα χρόνια της περιόδου υιοθετήθηκε στην Κύπρο ένας σημαντικός θεσμός, αυτός του δραγομάνου (διερμηνέας), ο οποίος εγκαταλείφθηκε μετά το 1821, εξαιτίας της έκρηξης της Ελληνικής Επανάστασης και των όσων ακολούθησαν. Ο πιο γνωστός δραγομάνος ήταν ο Χατζηγεωργάκης Κορνέσιος. 

Η Χωρητική Αρχή ήταν μορφή τοπικής αυτοδιοίκησης που εφαρμόστηκε στα χωριά της Κύπρου από την Τουρκοκρατία μέχρι το 1999 που καταργήθηκε . Ήταν η κατώτερη μορφή αυτοδιοίκησης στην Κύπρο. 

Τα Γεροντικά Συμβούλια ήταν ο θεσμός της τοπικής Αυτοδιοίκησης, που αφορούσε τις Κοινότητες. Πρόεδρος των Ελληνικών Συμβουλίων ήταν ο Πρωτόγερος και των Τουρκικών ο Μουχτάρης.

Η τοπική αυτοδιοίκηση είχε από τα χρόνια της τουρκοκρατίας ακόμα έναν ανεξάρτητο και έντονα τοπικό χαρακτήρα. Το βασικό όργανο αυτοδιοίκησης ήταν η Μουχταροδημογεροντία που αποτελούνταν κατά κύριο λόγο από Έλληνες της Κύπρου που είχαν μια σημαίνουσα θέση στην οικονομική κυρίως ζωή της τοπικής κοινωνίας. H διοίκηση της κοινότητας είχε ανατεθεί στη μουχταροδημογεροντία που είχε εκτελεστική και δικαστική εξουσία.

Η μουχταροδημογεροντία εκλεγόταν αποτελούνταν από τον μουχτάρη (πρόεδρος της κοινότητας) και από τους δημογέροντες (αζάδες). Η εκλογή του μουχτάρη γινόταν σε καφενείο ή στην αίθουσα του σχολείου με προφορικές προτιμήσεις κάθε εκλογέα χωρίς γραπτές ψήφους. 

Η αρχή αποτελούνταν από τον μουχτάρη (κοινοτάρχη), που ήταν και ο πρόεδρος της, και από τους αζάδες (συμβούλους) που ήταν τα μέλη της με κυμαινόμενο αριθμό ανάλογα τους κατοίκους του χωριού το κατώτερο όριο ήταν τέσσερα μέλη. Η ετυμολογία της λέξης  μουχτάρης, προέρχεται από το τούρκικη λέξη μουχταρ (muhtar = αιρετός, “προεστό'' δημοτικός ή κοινοτικός υπάλληλος).

Από τον “Μουχτάρη” στον “Πρόεδρο του Κοινοτικού Συμβουλίου”. 

Στην Κύπρο, ο κοινοτάρχης ονομαζόταν επίσημα μουχτάρης έως το 1930 και αυτή η ονομασία έχει άτυπα παραμείνει. Ο “Μουχτάρης” διορίζετο από τους Οθωμανούς (Τούρκους) σε κάθε κοινότητα άτομο χωρίς εγκληματικό παρελθόν και συνήθως άτομο με μεγάλη κινητή ή ακίνητη περιουσία. Ευθύνη του ήταν να τηρεί τον νόμο και την τάξη στο χωριό, να μαζεύει ορισμένους φόρους και να καλεί την αστυνομία, όταν αυτό ήταν αναγκαίο. Το σπίτι του ήταν το “ξενοδοχείο'' όλων των κυβερνητικών υπαλλήλων που επισκέπτοντο το χωριό, καθώς επίσης και ο χώρος ανάπαυσης των αλόγων τους.

Πολλά από αυτά τα άτομα διετέλεσαν για δεκαετίες “Μουχτάρηδες'', αν επιτελούσαν κανονικά τα καθήκοντά τους. Η πολιτική αυτή συνεχίστηκε και μετά την Ανεξαρτησία της Κύπρου, μέχρι το 1982 που ο “Μουχτάρης'' ή «Πρόεδρος της Χωριτικής Αρχής» όπως ονομάστηκε, εκλέγεται από τους κατοίκους, κάθε πέντε χρόνια.

Τώρα έχει ονομασθεί “Πρόεδρος του Κοινοτικού Συμβουλίου'' ενώ οι “Αζάδες'' – βοηθοί του Μουχτάρη – έγιναν “Μέλη του Κοινοτικού Συμβουλίου''.

Οι βασικές αρμοδιότητες της αρχής ήταν η τήρηση της τάξης, η είσπραξη φόρων, έκδοση πιστοποιητικών , να ειδοποιήσει την αστυνομία , η έκδοση αδειών για κοινωφελή έργα, ανάμεσα στα καθήκοντα τους ήταν και η τήρηση ληξιαρχείου. Ο Μουχτάρης ήταν η εξέχουσα προσωπικότητα του χωριού, φιλοξενούσε στο σπίτι όλους τους επίσημους που επισκέπτονταν το χωριό. Μαζί με τον παπά θεωρούνταν οι ανώτατοι άρχοντες. 

Επί τουρκοκρατίας στην αρχή διοριζόταν συνήθως κάποιος με μεγάλη περιουσία και άτομο που δεν είχε διαπράξει κάποιας μορφή έγκλημα.  Στην συνέχεια επι αγγλοκρατίας 1871-1955 ο θεσμός του Μουκτάρη συνεχίστηκε.  Ο διορισμός συνεχίστηκε μέχρι το 1979 που διεξάχθηκαν οι πρώτες εκλογές για τα μέλη της αρχής και τον πρόεδρο. Από το 1979 η χωρητική αρχή εκλεγόταν για πέντε χρόνια και το 1999 αντικαταστάθηκε από το Κοινοτικά Συμβούλια.

Στην οθωμανική αυτοδιοίκηση, ο μουχτάρης ήταν αιρετός αξιωματούχος με του κοινοτάρχη, του προέδρου της κοινότητας. Στα μέρη με μεικτό πληθυσμό, η κάθε εθνοθρησκευτική ομάδα (μιλέτι) μπορούσε να εκλέγει δικό της μουχτάρη.

Ο μουχτάρης ήταν η αρχή του χωριού, σύνδεσμος με την κεντρική διοίκηση. 

Στις μέρες ο ρόλος του Μουκτάρη είναι τυπικός και εθιμικός καθότι αρκετά χωριά έχουν αναπτυχθεί ή έχουν ενσωματωθεί με Δήμους αλλά χωρίς κάποιο διοικητικό αξίωμα.

Υπάρχουν όμως και λογοπαίγνια με την χρήσης της λέξης μουχτάρης όταν θέλει κάποιος να πει για ένα πολιτικό ότι δεν είναι ικανός “ούτε για μουχτάρης εν κάμνει” ή για τα “μούχτι των μουχτάρηδων” σε αναφορά σε δωρεάν και άλλα ωφελήματα των κοινοταρχών. 

Στην φωτογραφία βλέπουμε την πινακίδα του γραφείου του Μουχτάρη με το χαρακτηριστικό έμβλημα της Βρετανικής Αυτοκρατορίας, την λέξη mukhtar και τα αρχικά G.R. (George Rex) Rex=Βασιλιάς στα λατινικά και που υποδηλώνει την περίοδο της ηγεμονίας του Βασιλιά Γεώργιου V- GEORGIVS V DEI GRA: REX ET IND: IMP. Μέχρι το 1938 τα νομίσματα της εποχής έφεραν την κεφαλή του Γεώργιου του 5ου (King George V) και από το 1934 του Γεώργιου του 6ου (King George VI). Συνήθως της εποχής του Γεώργιου του 6ου έφερναν το χαρακτηριστικό VI.

Όπως θα δείτε και πιο κάτω το συγκεκριμένο έμβλημα άνηκε στον μουχτάρη Τοουλή Ζαντή της Πάνω Ζώδιας  αφού το όνομα του είναι ανάγλυφο. Εικάζετε ότι ήταν μουχτάρης κατά την Βασιλεία του Γεώργιου του 5ου, γύρω στο 1910. Προηγήθηκαν ο Χατζιηχαράλαμπος Πιτσιλλί (1898-1903), ο Χαράλαμπος Κτωρί 1903-1908 και Χατζιήπροκόπη χατζιήγιωρκή (1905).

Το έμβλημα παραδίδετουν από μουχτάρη σε μουχτάρη και τοποθετήτουν στην εξωτερική πλευρά της θύρας του γραφείου του.

Το έμβλημα αυτό βρέθηκε από τον Γιώργο Τοούλα και θα είναι ένα από τα εκθέματα, θεματικής έκθεσης που προγραμματίζει ο Όμιλος μας με θέμα την Κύπρο, όπου θα εκθέσουμε διάφορα αντικείμενα και φωτογραφίες από τα παλιά.