Τελευταία επιστράτευση για τον μέχρι
πρότινος
αγνοούμενο
έφεδρο Ανθυπολοχαγό Πυροβολικού
Χατζηχριστοδούλου Χριστόδουλο του
Γεωργίου
301 Τ.Ε.
Ακόμα ένα παλληκάρι έχει προστεθεί στο μαρτυρολόγιο των ηρώων της Ζώδιας. Ο
μέχρι πρώτινος αγνοούμενος Χριστόδουλος Χατζηχριστοδούλου του Γεωργίου πέρασε
στην αθανασία την 24 Ιουνίου το 2018.
Εκπλήρωσε τις στρατιωτικές του υποχρεώσεις το 1969 και απολύθηκε με τον
βαθμό του Ανθυπολοχαγού Πυροβολικού, τον οποίο τίμησε δεόντως σε ηλικία 26 ετών
ανταποκρινόμενος στο κάλεσμα για επιστράτευση της πατρίδας και υπερασπίζοντας
αυτήν μέχρι την τελευταία στιγμή στην περιοχή Καλαμπάκι – Αγίου Ερμολάου όπου
άφησε την τελευταία του πνοή ως διμοιρίτης του 1ου Λόχου του 301 Τ.Ε. θυσιάζοντας
εαυτόν την 26η Ιουλίου 1974 στις άνισες μάχες του 301 με τους Τούρκους εισβολείς
στην ίδια περιοχή και έκτοτε κατέστη Αγνοούμενος.
Με στρατιωτικές τιμές ήρωα κηδεύτηκαν την 24 Ιουνίου του 2018, τα ελάχιστα Μαρτυρικά Οστά του που εντοπίστηκαν
το 2014 στον σκλαβωμένο Άγιο Ερμόλαο σε παρακείμενο χωματόδρομο Αγίου
Ερμολάου-Φώττας κοντά στο Φ2.
ΑΦΙΕΡΩΜΑ
Γεννήθηκε την 18η Δεκεμβρίου το 1948 στην Κάτω Ζώδια. Ήταν το τρίτο κατά σειρά παιδί από τα πέντε αδέλφια της οικογένειας του αποβιώσαντος Γιώργου Χατζιηχριστοδούλου και της αποβιώσασας Ευρυδίκης Χατζιηνικολάου. Αδέλφια του ο Αντρέας, ο Νίκος, ο Σόλων και ο Σπύρος. Ο Χριστάκης, όπως τον αποκαλούσαν οι δικοί του και οι φίλοι του, ήταν όμορφος, δουλευταράς, φιλήσυχος και υπερευαίσθητος νέος, πάντα πρόθυμος να βοηθήσει τον καθένα. Ήταν η προσωποποίηση της καλοσύνης και τη νεανικής αγνότητας. Μεγάλωσε σε αγροτική οικογένεια στους κάμπους της Ζωδιάτικης γης όπου διέμενε με την οικογένεια του. Τελείωσε το δημοτικό στο Αρρεναγωγείο του χωριού του και συνέχισε την φοίτηση του στο Γυμνάσιο Μόρφου μέχρι την τετάρτη τάξη. Στην συνέχεια φοίτησε στο Εμπορικό Κολλέγιο Λευκωσίας (ιδιωτική Σχολή Μέσης Εκπαίδευσης) όπου αποφοίτησε στις 28 Ιουνίου 1967 με βαθμό “Καλώς” και διαγωγή “Κοσμιωτάτη”.
Τον Ιούλιο του 1967 σε ηλικία 19 ετών κατατάγηκε στην Εθνική Φρουρά για να υπηρετήσει την στρατιωτική του θητεία. Επιλέγηκε μεταξύ άλλων για δόκιμος αξιωματικός και μεταφέρθηκε στην Ελλάδα για εκπαίδευση. Εισήχθη στην Στρατιωτική Σχολή Πυροβολικού της Ελλάδος στο ‘Μεγάλο Πεύκο’ στην Αθήνα και μετά την εκπαίδευσή του επέστρεψε στην Κύπρο για την θητεία του. Υπηρέτησε την θητεία του ως Δ.Ε.Α. Πυροβολικού στην 195 Μοίρα Πυροβολικού με έδρα την Αθαλάσσα (Στρατόπεδο Χρίστου Σαμάρα σήμερα). Απολύθηκε από την Ε.Φ. με τον βαθμό του έφεδρου Ανθυπολοχαγού Πυροβολικού τον Ιούλιο του 1969. Μετά την εκπλήρωση της Στρατιωτικής του θητείας δίνει εξετάσεις για την Αστυνομία και το Ταχυδρομείο όπου εξασφαλίζει θέση και στα δυο σώματα. Θα επιλέξει να εργαστεί στις Ταχυδρομικές Υπηρεσίες όπου και εργάζεται στο ταχυδρομείο της Προδρόμου Λ/σια μέχρι τον Ιούλιο του 1974 μαζί με τον αδελφικό του φίλο και συνάδελφο μ. Γιώργο (Κόκο) Χριστοδούλου.
Τα χρόνια κυλούν γοργά και το μαύρο καλοκαίρι της καταστροφής δεν άργησε να έρθει.
Πολεμικό ημερολόγιο 20/07-22/07/1974: Από την 195 Μοίρα Πυροβολικού στο 301 Τ.Ε.
Το Σάββατο της 20ης Ιουλίου το 1974, ημέρα έναρξης της πρώτης φάσης της Τουρκικής εισβολής, σε ηλικία 26 ετών ανταποκρίνεται άμεσα στο κάλεσμα της Κυπριακής Δημοκρατίας από ραδιοφώνου, για άμεση επιστράτευση αφού από το πρωί άρχισε η ρίψη αλεξιπτωτιστών.
Παρά τις προτροπές της μάνας του για να σιγουρευτούν για την επιστράτευση, χωρίς δεύτερη σκέψη, έτρεξε αμέσως να καταταγεί μαζί με τα άλλα αδέλφια του πλην του Σπύρου που ήταν τότε στο δημοτικό.
Σύμφωνα με μαρτυρία του πατέρα του Γιώργου, ο αδελφός του Νίκος κατατάγηκε στην Μόρφου αλλά ο Χρίστος δεν κατατάγηκε εκεί, καθ’ ότι ο Διοικητής της εκεί περιοχής, του ανέφερε όπως καταταγεί στο τάγμα που υπηρετούσε κατά την στρατιωτική του θητεία δηλαδή την 195 Μοίρα Πυροβολικού.
Από την Μόρφου κατατάγηκε στην συνέχεια στην μονάδα του την 195 Μοίρα Πυροβολικού στην Αθαλάσσα. Από την προηγούμενη μέρα της εισβολής η Α’ Πυροβολαρχία της Μοίρας είχε ταχθεί στο στρατόπεδο με 4 Α/Α πυροβόλα 40 χιλ. Κατά τις πρώτες ώρες τις εισβολής και ενώ η Μοίρα βρισκόταν εντός του στρατοπέδου δέχθηκε αεροπορική επιδρομή. Αμέσως μετά την επιδρομή η Μοίρα κινήθηκε προς το χώρο διασποράς της και από εκεί εφάρμοσε το σχέδιο αποστολής της διαθέτοντας αντιαεροπορικά όπλα σε όλες τις Μοίρες Πυροβολικού καθώς και στις Ανεξάρτητες Πυροβολαρχίες.
Κατόπιν του ζητήθηκε να παρουσιαστεί στο εφεδρικό 301 Τάγμα Επιστρατεύσεως στο Γυμνάσιο Αρρένων στο Μετόχι του Κύκκου στην Λευκωσία. Με βάση και τις πληροφορίες από τον συνάδελφο το Γιώργο (Κόκο) Χριστοδούλου, καταταγήκαν μαζί στο 301 Τ.Ε. Είχε δοθεί εντολή σε αρκετούς εφέδρους αντί να ενταχθούν στις μονάδες που ήταν δηλωμένοι να παρουσιαστούν για κατάταξη στο 301 Τ.Π. Δεν ήταν εν ενεργεία Τάγμα, αλλά Τάγμα Επιστρατεύσεως του 9ου Τακτικού Συγκροτήματος.
Το 1974 με την έναρξη της τουρκικής εισβολής η διοίκηση του Τάγματος στελεχώθηκε από πρώην αξιωματικούς του Εφεδρικού Σώματος της Αστυνομίας και συγκεκριμένα από τους εφ. Λ/γους Κώστα Παπακώστα-1ος Λόχος και Λόχος Υποστήριξης Τάγματος, Ευτύχιο Σαλάτα-2ος Λόχος: και Τάκη Τσαγκάρη-3ος Λόχος:. Διοικητής του 301 Τ.Ε. ορίστηκε ο ΑΝΧΗΣ Ιωάννης Δημόπουλος και Υποδιοικητής ο ΤΧΗΣ Κώστας Αχιλλείδης.
Προ της εισβολής το 301 Τ.Ε. ήταν πλήρως εξοπλισμένο. Στην επιστράτευση όμως οι αποθήκες ήταν άδειες και σε κατάσταση λεηλασίας. Ο εξοπλισμός που δόθηκε στους εφέδρους ήταν ελλιπής από κάθε άποψη τόσο από πλευράς οπλισμού όσο και υλικού. Δόθηκαν τα γνωστά τουφέκια Νο. 4 (μαρτίνια), λίγα αυτόματα Sten και λίγα οπλοπολυβόλα Bren. Δεν δόθηκε στους εφέδρους επαρκής οπλισμός και εξοπλισμός δηλαδή ιματισμός (φαιοπράσινη στολή), άρβυλα, εξαρτύσεις, υδροδοχεία και άλλο υλικό. Αντί αυτού παρέμειναν με τον πολιτικό τους ρουχισμό.
Το Τάγμα Διάθετε 3 Λόχους τυφεκιοφόρων των 30 περίπου ανδρών έκαστος, Λόχο διοικήσεως και 3 Στοιχεία πολυβόλων Browning 0,50 χιλ. επιγείου βολής και από 1 ασύρματο μάρκας Racal για κάθε Λόχο. Το Τάγμα δεν διάθετε καθόλου όλμους, αντιαρματικά, αντιαεροπορικά ή άλλα όπλα.
Μετά από μια ανορθόδοξη επιστράτευση (60% περίπου της δύναμη του Τάγματος) στους περίγυρο χώρους διασποράς του 9ου Τ.Σ. πέριξ της περιοχής Μ. Κύκκου στη Λ/σια γύρω στο απόγευμα, έγινε συγκρότηση του Τάγματος. Η III Ανώτερα Τακτική Διοίκηση στη Λευκωσία ήταν το προϊστάμενο κλιμάκιο του Τάγματος με διοικητή τον ΣΧΗ Σωτήρη Λιανά. Έκαστος Λόχος αποτελείτο από διμοιρίες οι οποίες είχαν διμοιρίτες εφέδρους Ανθυπολοχαγούς και ομάδες από Λοχίες. Ο Χρίστος ηγήθηκε Διμοιρίας στον 1ο Λόχο που ήταν υπό την διοίκηση του εφ. Λ/γου Κ. Παπακώστα. Οι άλλες δυο διμοιρίες του 1ου Λόχου ήταν η 1η Διμοιρία και η Διμοιρία Εφεδρείας.
Το βράδυ της 20η Ιουλίου 1974, φορτηγά επιβίβασαν τους εφέδρους και γύρω στα μεσάνυχτα τους μετέφεραν λίγο έξω από το χωριό Άγιος Ερμόλαος όπου ήταν εγκαταστημένο αμυντικά το 231 Τ.Π. και άλλες μονάδες. Η διάταξη των μονάδων της Ε.Φ. περισφίξεως του θύλακα Λευκωσίας-Τέμπλου κατά την διάρκεια των επιχειρήσεων της πρώτης φάσης της εισβολής το 1974 αντικατοπτρίζεται στο πιο κάτω σχεδιάγραμμα. Άρχιζε από το εκκλησάκι του Προφήτη Ηλία (Γομαρίστρα), περνούσε από τη γραμμή υψωμάτων ανατολικά του Αγ. Ερμολάου και κατέληγε στα υψώματα Σκυλλούρας.
Συνεπώς κρίθηκε απαραίτητο να επιστρατευθούν στον θύλακα Λευκωσίας Τέμπλων αντί να επανδρώσουν τις μονάδες τους για τις οποίες ήταν καθορισμένοι. Οι εφ.Λοχαγοί του 301 Τ.Ε. ενημερώνονται στον Άγιο Ερμόλαο για την αποστολή του Τάγματος από τον διοικητή του ΑΝΧΗ Ιωάννη Δημόπουλο, η οποία αποστολή ήταν η υποστήριξη του 231 Τ.Π. Η περιοχή βάλετο συνεχώς από την τουρκική αεροπορία και άρματα Μ48. Το Τάγμα εγκαταστάθηκε ανατολικά του Αγίου Ερμολάου σε αμυντικές θέσεις περιμετρικά των Φυλακίων Φ.2/3 και του υψώματος Καλαμπάκι. Η πρώτη αποστολή που ήταν η κατάληψη της Φωττάς, ακυρώνεται ελέω των μυδραλιοβολισμών αεροσκαφών που έπληξαν την περιοχή, το χωριό Άγιος Ερμόλαος και τον Πενταδάκτυλο.
Μέσα στις αλλεπάλληλες διαταγές, δόθηκε τελικά σήμα από την III Α.Τ.Δ., το Τάγμα να υποστηρίξει και να ενισχύσει την γραμμή του 231 Τ.Π. και ως εκ τούτου το 301 Τ.Ε. εντάχθηκε στο 11ο Τ.Σ. που υπαγότανε το 231 Τ.Π.
Το ζωτικής σημασίας ύψωμα Καλαμπάκι
Είναι ένας κακοτράχαλος και βραχώδες λόφος, περίπου 50 μέτρα ύψος, χωρητικότητας Λόχου, στους πρόποδες του Πενταδακτύλου, παρά το Τ/κ χωριό Πιλέρι (3 χιλιόμετρα Β.Α. του Αγίου Ερμολάου). Ήταν στρατηγικής σημασίας για τους Τούρκους αφού αποτελούσε δίοδος από τον Πενταδάκτυλο προς την Λευκωσία μέσω των Τ/κ χωριών Πιλέρι, Κρινί και Φωττά. Ουσιαστικά πρόσφερε το έδαφος για προγεφύρωμα της Κερύνειας να συνενωθεί με τον Τ/κ θύλακα της Λευκωσίας. Δέσποζε της ευρύτερης περιοχής Αγ.Ερμολάου-Σύσκληπου-Φωττάς-Κρινίς-Πιλέρι. Kατά την διάρκεια της Τ/κ εξέγερσης το 1963-64 οι Τούρκοι δημιούργησαν προσχεδιασμένα φυλάκια και ορύγματα κτισμένα από βράχους σε προωθημένες θέσεις μάχης και με ισχυρό ένα όρυγμα συγκοινωνίας που θα τους βοηθούσε αργότερα και συγκεκριμένα το 1974 στον απεγκλωβισμό του Τ/κ θύλακα και στην προέλαση τους προς την Λευκωσία. Στην κορυφή είχαν καλά κρυμμένο ένα γερμανικό υδρόψυκτο πολυβόλο ‘Βίκερς’. Στους πρόποδες του υψώματος υπήρχε μια μικρή δεξαμενή στη δυτική πλευρά του που χρησιμοποιούσαν οι Τ/Κ βοσκοί για να ποτίζουν τα ζώα τους (έλυνε το ακανθώδες θέμα του νερού εν μέσω καλοκαιριού). Στα παρακείμενα μικρά υψώματα περιμετρικά του χωριού Πιλερί υπήρχαν Τουρκοκυπριακές θέσεις μάχης. Το Καλαμπάκι, βρισκόμενο μέσα στον τουρκικό θύλακο, αποτέλεσε πρωταρχική επιδίωξη των δυνάμεων της Ε.Φ. και επιλογή στόχου προς κατάληψη και εξουδετέρωση των εχθρικών δυνάμεων, καθ’ όσον προσέδιδε το απαιτούμενο βάθος αμύνης στην αμυντική του τοποθεσία επί της διαβάσεως Αγίου Παύλου.
Η κατοχή του υψώματος από πλευράς εχθρού, του προσφέρει το πλεονέκτημα του ελέγχου διά πυρών της οδού ανεφοδιασμού του Τάγματος από τη νοτιοδυτική κατεύθυνση. Η περαιτέρω ενίσχυση του υπόψη υψώματος διά πυρών και μέσων θα εξέθετε τα πλευρά της τοποθεσίας και θα περιόριζε τη δυνατότητα ελιγμού του Τάγματος. Πιο κάτω από το ύψωμα βρισκόντουσαν οι θέσεις των Φυλακίων της Ε.Φ Φ./1/2/3 με προωθημένα πρόχειρα ορύγματα.
Πολεμικό Ημερολόγιο 22/7/1974-26/7/1974: Οι μάχες στο Καλαμπάκι και Φ.2/3 και οι τελευταίες του στιγμές
Την Δευτέρα 22 Ιουλίου 1974 γύρω στις 11:00 το 301 Τ.Ε. λαμβάνει διαταγή από τον Δ/τη του ΑΝΧΗ Δημόπουλο να καταλάβει το ύψωμα Καλαμπάκι (μαζί άλλες δυνάμεις) και να απεγκλωβίσει διμοιρία του 231 Τ.Π. που εγκλωβίστηκε στο Τ/κ χωριό Πιλέρι. Ο 3ος Λόχος του 231 T.Π. είχε καταλάβει το ύψωμα και τους δόθηκε εντολή να προχωρήσουν προς το Τ/Κ χωριό Πιλέρι. Άρχισε αμέσως ο σχηματισμός προέλασης προς το ύψωμα με συγχυσμένες οδηγίες και τον κίνδυνο τις αλληλοεξόντωσης αφού προς βορειοανατολική κατεύθυνση καταληφθήκαν οι νότιες παρυφές του υψώματος από τον Λόχο Παπακώστα και προς δυτική κατεύθυνση ενεργούσε ο Λόχος Τσαγγάρη που απεγκλωβίστηκε στις ανατολικές παρυφές του υψώματος από τα πλευρικά πυρά των Τούρκων. Αποτέλεσμα ο θάνατος του εφ. Στρ. Ανδρέα Μοδίτη. Ενδεικτικό της έντασης που υπήρχε μεταξύ των Λοχαγών του εφεδρικού και των Ελλαδιτών Αξιωματικών. Αυτή η σύγχυση είχε αποτέλεσμα τις αλλοπρόσαλλες διαταγές στο πεδίο μάχης.
Έγινε απαγκίστρωση του Λόχου Τσαγγάρη και διμοιρίας του 231 που είχαν εγκλωβιστεί στο Πιλέρι μαζί με τον Ελλαδίτη διμοιρίτη τους Υπολοχαγό Μάμαλη. Μετά από αλλοπρόσαλλες οδηγίες για το πιο τάγμα θα κρατήσει το Καλαμπάκι, εν μέσω βομβαρδισμών από αέρος οι άνδρες του 301 επιστρέφουν στον Άγιο Ερμόλαο. Μετά από συνεννόηση μεταξύ Λοχαγών και Διοικητή του Τάγματος γύρω στις 22:00 και αφού ξεκαθαρίστηκε ποιος θα κρατήσει το Καλαμπάκι, οι άνδρες του 301 Τ.Ε. αρχίζουν τα μεσάνυχτα της Δευτέρας την επικίνδυνη επιστροφή για να εγκατασταθούν αμυντικά στο Καλαμπάκι και να αντικαταστήσουν την διμοιρία του 231 Τ.Π. Φτάσανε στο Καλαμπάκι την Τρίτη 23ης Ιουλίου γύρω στις 03:00. Εν μέσω νυκτός και υπό τον φόβο να μην αποκαλυφθούν οι άνδρες του 301 εγκαταστάθηκαν στο Καλαμπάκι και αντικατέστησαν την διμοιρία του 231 Τ.Π.
Ο 1ος Λόχος διαχωρίστηκε σε 2 τομείς και τάχθηκε 1 διμοιρία σε κάθε τομέα Η 3η διμοιρία τάχθηκε σε κατάλληλη θέση δυτικά του υψώματος (παρά τη δεξαμενή) ως εφεδρεία και ασφάλεια μετόπισθεν, γιατί το ύψωμα ήταν απομονωμένο και πολύ προωθημένο (1 τουλάχιστον χιλιόμετρο) σε σχέση με τα μικρά υψώματα της αμυντικής γραμμής του τάγματος, που βρισκόταν ανατολικά του Αγίου Ερμολάου και νοτιοδυτικά του υψώματος Καλαμπάκι. Ο εχθρός είχε την δυνατότητα να εισχωρήσει στα μετόπισθεν του υψώματος αθέατος δια μέσου μια βαθιάς χαράδρας αριστερά του υψώματος Καλαμπάκι.
Την πρωί της Τρίτης 23 Ιουλίου παρατηρείται μια στασιμότητα στην μετακίνηση των Τ/Κ δυνάμεων ελέω της συμφωνηθείσας εκεχειρίας. Οι Τούρκοι εκμεταλλευόμενοι την εκεχειρία, κερδίζουν χρόνο και περνούν στην Α’ φάση της εισβολής με τη μέθοδο διεύρυνσης του προγεφυρώματος Κερύνειας-Λευκωσίας και προετοιμασία της Β’ φάσης της εισβολής.
Αρχίζει λοιπόν η διεύρυνση προγεφυρώματος της Κερύνειας ανατολικά προς Άγιο Επίκτητο-Μπέλαπαϊς και Δυτικά προς Καραβά-Λάπηθο. Με τη συνένωση του προγεφυρώματος της Κερύνειας με τον Τ/κ θύλακα της Λευκωσίας άρχισαν οι προετοιμασίες για τη διεύρυνση του θύλακα της Λευκωσίας, δυτικά προς Άγιο Ερμόλαου-Σκυλλούρα-Κοντεμένο-Σύσκληπο-Αγριδάκι-Λάρνακα της Λαπήθου-Πάναγρα. Οι προετοιμασίες των Τούρκων συνεχίζονται μεταξύ 24 και 25 Ιουλίου.
Την Πέμπτη 26 Ιουλίου και αφού οι Τ/κ ενώθηκαν για τα καλά με τις Τουρκικές δυνάμεις, κορυφώνεται η συγκρότηση ίλης τεθωρακισμένων και αρμάτων μεταφοράς προσωπικού μεταξύ Πιλέρι-Κρινίς αποτελούμενα από άρματα Μ48 και ΤΟΜΠ Μ113, όλμους, πολυβόλα browning, αεροπορία, αλεξιπτωτιστές και πεζικό εξοπλισμένο με τυφέκια-πολυβόλα FN.
Mε το χάραμα του φωτός, γύρω στις 06:30 της 26ης Ιουλίου, ημέρα του Αγίου Ερμολάου, άρχισαν οι Τούρκοι την επίθεση από τα Τ/κ χωριά Πιλέρι-Κρινί-Φωττά ανατολικά να βάλλουν κατά των θέσεων του 301 Τ.Ε στο Καλαμπάκι και των δυνάμεων της Ε.Φ. παρά των θέσεων των φυλακίων Φ.1/2/3 και του υψώματος Καλαμπάκι. Χωρίς πυρά υποστήριξης πυροβολικού και αντιαρματικών (αφού δηλώνονταν συνεχώς δεσμευμένα) και καθόλου ενδοεπικοινωνία μεταξύ των διμοιριών το 301 ήταν καταδικασμένο. Η κατάληψη της διάβασης Αγίου Παύλου (Σύσκληπος-Πενταδακτύλου), θα εγκλώβιζε το 301 στο ύψωμα Καλαμπάκι και δεν θα υπήρχε πιθανότητα διαφυγής.
Η επίθεση κορυφώνεται και η τελική μάχη ήταν άνιση. Αρχίζει από βόρεια η πλευροκόπηση του υψώματος Καλαμπάκι αφού λόγο του αντιαρματικού εδάφους δεν μπορούσαν να προσεγγίσουν τ’ άρματα. Τα πολυβόλα και τα πυροβόλα των αρμάτων και οι όλμοι έβαλαν το Καλαμπάκι που ακόμα κρατούσε λόγο των ισχυρών φυσικών του ορυγμάτων και των βράχων. Συνάμα από την νότια πλευρά λαμβάνει μέρος η επίθεση προς των θέσεων της Ε.Φ. πέριξ Φ.2/3.Γίνεται εύκολα η κατάληψη της αμυντικής γραμμής του 231 Τ.Π. από τους Τούρκους που συνεχίζουν ολοταχώς προς το χωριό Άγιος Ερμόλαος και Σύσκληπο.
Χωρίς ουσιαστική κάλυψη και με την αδυναμία διενεργείας αντεπιθέσεων από το 231 Τ.Π.(ΣΧΗΣ Πρατάκος-Διοικητής Συντάγματος) και Κων/νο Αχιλλείδη (Διοικητή Τάγματος 301 Τ.Π. που έδρευσε στον Άγιο Ερμόλαο) ενόψει της επαπειλούμενης καταστροφής του 301Τ.Π. δόθηκε διαταγή για οπισθοχώρηση και σύμπτυξη πιο ψηλά προς τη Σκυλλούρα μέσω ενός μονοπατιού από τις φάρμες με την επωνυμία ‘Μπέλαπαϊς και μέσω των χωριών Λάρνακα της Λαπήθου - Αγριδακίου και στη συνέχεια ανασυγκρότηση στο Δημοτικό Σχολείο Φιλιάς που ήταν το σημείο ανασυγκρότησης.
Κανένας δεν διαφώνησε με τη διαταγή γιατί η ολοκληρωτική καταστροφή και σφαγή ήταν κάτι παραπάνω από φανερή.
Ξεκίνησε μια ανορθόδοξη υποχώρηση. Οι δυνάμεις του 301 προσπάθησαν να αναδιπλωθούν με κάποια δυσκολία εν μέσω πυρών όλμων, τεθωρακισμένων και αεροπορίας που έβαλαν ακατάπαυστα στην περιοχή.
Ο Λ/γος Παπακώστας ενσωματώθηκε με την εφεδρική διμοιρία του Λόχου του και κατάφεραν υπό τις οδηγίες του εφ. Ανθ/γου Φίλιππου Κωνσταντίνου (που ήταν γνώστης της περιοχής) να απεγκλωβιστούν και να διαφύγουν υπό την κάλυψη μετά από σφοδρή ανταλλαγή πυρών με τους Τούρκους, των άλλων δυο διμοιριών του Λόχου και των ανδρών που βρίσκονταν στο ύψωμα Καλαμπάκι.
Εν μέσω φυγής η εφεδρική διμοιρία προσπέρασε μια ομάδα αιχμαλώτων που είχε περικυκλωθεί κοντά στο Φ.3 από τουρκικά άρματα και στρατό (γύρω στα 1,500 μέτρα) γιατί ήταν εκτός βεληνεκούς και εάν εκδηλώνονταν προς την κατεύθυνση τους πιθανότατα να απέκοπταν τη διάβαση Αγίου Παύλου που οδηγούσε προς τον Πενταδάκτυλο (που ήταν και η διέξοδος τους). Η σύνθεση και η τύχη της ομάδας αυτής αγνοείται μέχρι σήμερα.
Οι οδηγοί των άλλων δύο διμοιριών ακολούθησαν πιο ασφαλές αλλά πιο μακρινό δρομολόγιο. Καθυστέρησαν να φτάσουν στο προορισμό τους αλλά ορισμένοι κατάφεραν να επιζήσουν.
Η τύχη των εφέδρων των άλλων δυο διμοιριών που δεν παρουσιάστηκαν αγνοείτο αφού υπήρχε έλλειψη ενδοεπικοινωνίας (υπήρχε μόνο ένας ασύρματος Racal στην κατοχή του ασυρματιστή του κάθε Λόχου για επικοινωνία με το Σύνταγμα και τον Λόχο διοικήσεως του Τάγματος) και πλήρης έλλειψη καταγραφή δύναμης στην αναφορά. Παραμένουν αγνοούμενοι μέχρι σήμερα.
Οι έξι έφεδροι που επάνδρωναν το Καλαμπάκι έμειναν σχεδόν περικυκλωμένοι αφού είχαν δεχτεί ομοβροντία όλμων. Τα οστά των 5 αγνοουμένων της ομάδας αυτής ταυτοποιήθηκαν το 2009 κατά την διάρκεια ανασκαφών σε πλαγιά λόφου στην Βόρεια πλευρά του υψώματος και τάφηκαν μεταξύ του Δεκέμβρη του 2013- 2014. Πρόκειται για τους Κ/Δ Κώστα Σάββα Γιάγκου από τον Άγιο Παύλο, Κώστα Πέτρου Κωνσταντίνου από την Ευρύχου, Χαράλαμπο Ποταμίτη από την Μόρφου, Χρίστο Χρυσοστούμου από την Παλλουριώτισσα και Δημήτρη Νεοφύτου Παναγή από την Σαλαμιού Παφου. Τα οστά του εφ. Στρ. Δημήτρη Θεοχαρίδη από την Λευκωσία δεν ανευρέθηκαν.
Η περιοχή περικυκλώθηκε ασφυκτικά και ο κλοιός έσφιγγε από πυρά και στρατό οι εναπομείναντες άντρες του 301 Τ.Ε. που επάνδρωναν αμυντικές θέσεις πέριξ των υψωμάτων των Φ.2/3 αναγκαστήκαν να τραπούνε σε ανορθόδοξη φυγή τις πρωινές ώρες. Ο Χρίστος έστρεψε τους στρατιώτες του προς το δρόμο Άγιο Ερμολάου-Κρινίς με κατεύθυνση την Λευκωσία με τον διμοιρίτη Χριστάκη να αποχωρεί με τους τελευταίος εφέδρους. Έκτοτε η τύχη του αγνοείτο. Μέσα στους αγνοουμένους του 301 καταγράφονται και άλλα άτομα αφού ένας αριθμός εφέδρων και των τριών λόχων του 301 (10%-20%) είχαν εξαφανισθεί αμέσως μετά την σύμπτυξη τους και κανένας δεν γνώριζε την τύχη τους.
Ταυτοποίηση οστών του ήρωα
Μεταξύ 11/09/2013-27/01/2014 και μετά από πληροφορίες από γεωργό ότι στην περιοχή του Αγίου Ερμολάου σε χωράφι που όργωνε υπήρχαν επιφανειακά ανθρώπινα οστά, έγιναν ανασκαφές για εντοπισμό οστών 6 ατόμων.
Κατά την διάρκεια των ανασκαφών αυτών εξακριβώθηκαν τα οστά 2 αγνοουμένων. Του έφεδρου Στρ. Ανδρέα Χρίστου του Χρίστου από το Πυρόϊ που διάμενε Λευκωσία πριν την εισβολή. Η κηδεία του Ανδρέα έγινε στις 11/3/2018. Επίσης ταυτοποιήθηκαν και τα οστά του αγνοούμενου μας Χρίστου από την Κάτω Ζώδια. Και για τους 2 αγνοούμενους είχε δηλωθεί ως τόπος εξαφάνισης ο Γερόλακκος και οι ημερομηνίες (23/7 για τον Ανδρέα και 26/7 για τον Χρίστο). Υπάρχει επίσης ακόμα ένας αγνοούμενος που ήταν μαζί με τον Χρίστο, ο Παντελής Μαδέλας του Πέτρου από την Λευκωσία με ημερομηνία εξαφάνισης 26/07/1974 στον Άγιο Ερμόλαο, ο οποίος δεν έχει εντοπιστεί και αγνοείται αλλά και τα οστά συλληφθέντων στο Φ3.
Παρέμειναν με το όπλο στο χέρι και ήταν από τους ελάχιστους εφέδρους που εγκατάλειψαν την μάχη την τελευταία στιγμή ακόμα και όταν ακόμα οι εισβολείς πλησίασαν πάρα πολύ κοντά.
 |
| Το χωράφι που βρέθηκαν τα οστά του ήρωα |
Ελάχιστα οστά του Χρίστου εντοπίστηκαν διασκορπισμένα σε χωράφι που βρίσκεται ανατολικά του Αγίου Ερμολάου και παρακείμενα του υψώματος Καλαμπάκι 1 χιλ. από τα Φ.2 και Φ.3 και κοντά στο δρόμο Άγιου Ερμολάου-Κρινί και αυτά επειδή βρισκόντουσαν ελαφρώς κάτω από την επιφάνεια της γης, λόγω του ότι το χωράφι στο οποίο βρέθηκαν τα οστά του καλλιεργείτο διαδοχικά αμέσως μετά την εισβολή του 1974 και υπήρξε μετακίνηση οστών. Αρκετά οστά που ήταν επιφανειακά αλλοιώθηκαν. Για την ταύτιση των υπολοίπων οστών του Χρίστου και των άλλων αγνοουμένων συνεχίζονται οι ανασκαφές.
Στα οστά που ανευρέθηκαν εντοπίστηκαν μεταθανάτια τραύματα στο χέρι και στο κρανίο. Έχουν ταυτοποιηθεί από την οικογένεια του ο ιματισμός του που ήταν ρούχα και υποδήματα πολιτικά αφού στην κατάταξη δεν τους είχαν δοθεί οπλισμός (οι αξιωματικοί εφοδιάζονταν με τσέχικα όπλα) ούτε καν τα απαραίτητα όπως φαιοπράσινη στολή, άρβυλα, υδροδοχείο.
Ο βουβός πόνος της οικογένειας του
Οι γονείς του απεβίωσαν προτού εξακριβωθεί η τύχη του γιού τους, ζώντας μέχρι και την τελευταία στιγμή με τον καημό και την αγωνία της εξαφάνισής του. Ο πατέρας του μ. Γιώργος τον Δεκέμβριο του 1988 και η μητέρα του μ.Ευρυδίκη τον Μάρτιο του 2008. Δεν έπαψαν ποτέ να τον ψάχνουν και να πιστεύουν στην ανεύρεση του.
 |
| Κάτω δεξιά διακρίνεται η Ευρυδίκη Χατζηχριστοδούλου,μητέρα του αγνοούμενου Χριστάκη Χατζηχριστοδούλου σε εκδήλωση για τους αγνοουμένου |
|
|
|
|
Κατά την διάρκεια της εισβολής, ο πατέρας του Γιώργος αρνείτο πεισματικά να εγκαταλείψει το χωριό, μέχρι την τελευταία στιγμή, όταν τελικά και αναχώρησε πεζοπορία μέχρι τον Κουτραφά με ένα ραδιόφωνο ανά χείρας και ένα σακάκι στον ώμο και στην συνέχεια με ώτοστοπ στην Ευρύχου για να συναντήσει τα υπόλοιπα μέρη της οικογένειάς του.
Η οικογένεια του συνέχισε να ψάχνει το Χρίστο μέχρι που το όνομα του εμφανίστηκε στους καταλόγους με τους αγνοούμενος του Ερυθρού Στρατού. Ακόμα και αρκετοί φίλοι του τον έψαχναν μη γνωρίζοντας την τύχη του, όπως ο φίλος του Μιχάλης Ιωάννου που του αλληλογραφεί στις 5 Σεπτεμβρίου το 1974.
Οι πληροφορίες που λαμβάναμε μετά την εξαφάνισή του ήταν ελλειπείς και συγκεχυμένες.
Αν και υπήρχαν πληροφορίες για αγνοουμένους στην συγκεκριμένη περιοχή, δεν υπάρχει επακριβής καταγραφή των δυνάμεων του 301 Τ.Ε. στα αρχεία του Γ.Ε.Ε.Φ. Στα απομνημονεύματα του ‘Ανεμοδαρμένη πορεία’ ο μ. Παπακώστας αναφέρεται σε ένα πρόχειρο ημερολόγιο του 1973 που βρήκε σε ένα καφενέ και το κράτησε ως τετράδιο σημειώσεων για καταγραφή σημαντικών γεγονότων καθώς και για συγκρότηση του Λόχου του. Όταν μετέπειτα του ζητούσαν πιστοποιητικά όσων υπηρέτησαν μαζί του για στρατολογικούς σκοπούς, το ημερολόγιο αυτό ήταν αδιαμφισβήτητη μαρτυρία, το οποίο όμως όπως σημειώνει ο ίδιος, απώλεσε το 1997 κατά την διάρκεια μετακόμισης της οικίας του. Το ίδιο ισχύει και για το κατάσταση που ετοίμασε ο ΛΧΓΟΣ Σαλάτας την οποία κατέστρεψε τις ημέρες εκείνες.
Στις μέρες μας, κάθε τόσο, οι ταυτοποιήσεις λειψάνων αγνοουμένων αιχμαλώτων αναταράσσουν τις ψυχές τους και τις ψυχές όλων μας. Η μνήμη του Χρίστου ως έφεδρος Ανθυπολοχαγός Πυροβολικού θα μείνει ανεξίτηλη στις μνήμες μας στα 3 αδελφοτέκνια του που φέρουν το όνομα του. Το όνομά του αναγράφεται στο μνημείο του Σ.Ε.Α.Λ. για τους εφέδρους Αξιωματικούς (πεσόντες και αγνοούμενους) που ανεγέρθηκε απέναντι από τα δικαστήρια στην Λεμεσό και στο μνημείο του Συλλόγου Γρηγόρη Αυξεντίου στην Λακατάμια. Τό όνομα του θα προστεθεί στο μνημείο ηρώων του Πυροβολικού στην Αθαλάσσα.
 |
| Μνημείο Σ.Ε.Α.Λ. Λεμεσός |
 |
| Μνημείο Γρηγόρη Αυξεντίου Λακατάμια |
Η κηδεία τελέσθηκε στον ιερό ναό Αγίου Παντελεήμονα Μακεδονίτισσας, προϊσταμένου του ομοχώριου του Ήρωα, εκ Ζώδιας, Μητροπολίτη Μόρφου Νεόφυτου με τιμητικούς παραστάτες της λειψανοθήκης του ήρωα, καθ’ όλη τη διάρκεια της νεκρώσιμης ακολουθίας, τέσσερεις νεαρούς υπηρετούντες Ανθυπολοχαγούς της Εθνικής Φρουράς.
Επικείδιο λόγο εκφώνησαν ο Επίτροπος Προεδρίας κ. Φώτης Φωτιόυ, ο αδελφός του ήρωα Ανδρέας Τοούλας και ο αδελφότεκνος του ήρωα και φέρον το όνομα του Χρίστος Χριστοδούλου.
Ο ενταφιασμός, των Μαρτυρικών του Οστών έγινε, με τις δέουσες στρατιωτικές τιμητικές και βολές τμήματος της Εθνικής Φρουράς, στον Τύμβο των ηρώων στη Μακεδονίτισσα.
 |
| Ο αδλεφος του ήρωα Νίκος παραλαμβάνει το τιμητικό μετάλλειο |
 |
| Ο αδελφός του ήρωα Σόλων παραλαμβάνει το πηλίκιο και τις σημαίες της Ελλάδος και της Κυπριακής Δημοκρατία; |
Τιμή και δόξα στο Χρίστο και σε όλους όσους θυσιάστηκαν για την πατρίδα. Είναι και ο βουβός πόνος των δικών του ανθρώπων που υπέφεραν και άφησε πίσω του, τους γονιούς, τα αδέλφια, συγγενείς και φίλους που ζούσαν στο σκοτάδι της απόγνωσης με την ανάμνησή του. Είχαν και θα έχουν πάντα την ανάμνηση της νεανικής του μορφής μόνιμα τυπωμένη στο θόλο των υγρών τους ματιών. Εικόνα που θα τους ακολουθεί μέχρι την τελευτή τους. Με μια ανείπωτη θλίψη και οργή μαζί.
Του Μιχάλη Γιάγκου. Aδελφού του Ήρωα Κώστα Γιάγκου του 301 Τ.Ε. πρώην αγνοούμενου. Έπεσε στις 26 Ιουλίου το 1974 πολεμώντας τον τούρκο εισβολέα στο ύψωμα Καλαμπάκι μεταξύ των χωριών Αγίου Ερμολάου και Πιλέρι. Παρέμεινε αγνοούμενος για 39 ½ χρόνια. Τάφηκε στις 08/12/2013 .
