Κύπρος Δασόεσσα Νήσος: Η δενδροφύτευση στην Κύπρο και στην Ζώδια

Η πανίδα και η χλωρίδα της Κύπρου συνθέτουν ένα πανέμορφο φυσικό μωσαϊκό του τόπου μας και αποτελούν πηγή έμπνευσης και δημιουργίας. Το φυσικό περιβάλλον είναι προπύργιο αειφόρου ανάπτυξης

Μορφή ανάπτυξης κυπριακής χλωρίδας με βάση τη μορφή ανάπτυξης των φυτών

Δέντρα 52

Θάμνοι 131

Ημίθαμνοι 88

Πόες 1637

Σύνολο 1908

Ο όρος πανίδα αναφέρεται στο σύνολο των ζωικών οργανισμών μιας συγκεκριμένης περιοχής με εξαίρεση τα κτηνοτροφικά, οικόσιτα, κατοικίδια και ξενικά είδη πανίδας. 

Η αυτοφυής χλωρίδα αναφέρεται σε όλα τα φυτά τα οποία φύονται (από μόνα τους) και αναπτύσσονται σε μια περιοχή (συνήθως φυσική) χωρίς καμία ανθρώπινη παρέμβαση, δηλαδή εξαιρούνται τα καλλιεργήσιμα και καλλωπιστικά φυτά κήπων και πάρκων. Εξαιρούνται, επίσης, τα ξενικά είδη χλωρίδας (π.χ. ακακία).

Από την χλωρίδα στην Ζώδια ξεχωρίζουμε τα καρποφόρα δέντρα, τα γεωργικά είδη και τα πεπονοειδή που ήταν η κύρια ασχολία των κατοίκων της Ζώδιας, τα δασικά που χρησιμοποιούνταν κυρίως ως αναχώματα, στήριξη του εδάφους και περίφραξη των κτημάτων. Επίσης ξεχωρίζουμε άλλα είδη χλωρίδας ως κύρια τροφή και τα αρωματώδη φυτά που φύτευαν για καλλωπιστικούς σκοπούς και στόλισμα του σπιτιού.

Τα καρποφόρα δέντρα ήταν κυρίως εσπεριδοειδή όπως πορτοκαλιές, μανταρινιές, λεμονιές, γκρέιπφρουτ, φράππα (μεγάλος τζίτρος), γλυκολέμονα, καϊσιά, κιτρομηλιές και άλλα δέντρα όπως αμυγδαλιές, χαρουπιές, μοσφιλιές, τζιτρίες, συτζιές, ροδιές κ.α. Η γεωργία ήταν η κύρια ασχολία και η ζήση των Ζωδιατών καθώς αποτελούσε πηγή εισοδήματος και η μοναδική τροφή σε χαλεπούς καιρούς που τα ζωικά είδη αποτελούσαν πολυτέλεια. 

Τα δασικά δέντρα στην Ζώδια ήταν ο ευκάλυπτος, ο πεύκος, η λεύκη (το καβάτζην), η σκουρουπαθκιά (ακακία κυανόφυλλος), καζουαρίνα, κυπαρίσσι κ.α 

Υπήρχαν επίσης οι θάμνοι (τα αγγρέλια, η ροδοδάφνη, το θρουμπίν), τα ακανθωτά είδη (όπως ο πάγκαλος η αγκαθκιά, η τρισαζίδα), τα βολβώδη (όπως το κρεμμύδι, η σκουράθθα, ο σκόρδος), τα κονδυλόριζα (πατάτα, παντζάρι, γλίντρος), τα παρασιτικά (μανιτάρια), τα υδροχαρή (κόνιζος, βλούδιν, γληφώνιν, ποταμοϊτανος, καζάβιν, σκλοινίτζιν), τα γεωργικά (λινάριν, γλυκάνισος, ρόδι, σιτάρι, φακή, αρτυσιά, κουκκιά, λουβί, σικάλι κ.α), τα πεπονοειδή (αγγούρια και είδη αγγουριών όπως τα μαρτάγκουρα, η ατζιουρκά, τα πετράγκουρα, τα καρπούζια όπως οι παττίσιες, τα γλυκοκόκκονα, τα κολότζια, τα πιπόνια, τα καναρίνια κ.α), τα αρωματόδη (το γιασεμί, το ματσικόριδο, η τριανταφυλιά, βιολέττες, η ματζουράνα, το φούλιν, ο διόσμης, η βασιλιτζιά), τα λαχανικά (η μπάμια, το σέλινο, σπανάχι, πολιορκά, μαρούλλι, γλιστιρίδα, κόλινατρος, μαϊτανός, η ρόκκα, το μαρούλλια κ.α.) και τα ζιζάνια (μουγιόχορτο, ο αλουποτζιοίτης, γαλατσούνα, η κολλιτσίνα, η λαψάνα, το σιμιλλούδιν και άλλα όπως η ασάρα, το ζοολόχορτον, η μιξιά, τα σουσούνια κ.α.) 

Με βάση το Τμήμα Δασών, μέχρι σήμερα, στην Κύπρο, έχουν καταγραφεί 1908 διαφορετικά είδη, υποείδη, ποικιλίες, μορφές και υβρίδια φυτών. Ο αριθμός αυτός περιλαμβάνει όλα τα ιθαγενή και επιγενή φυτά (ξενικά φυτά που αυτοφύονται), χωρίς να λαμβάνει υπόψη καλλιεργούμενα φυτά, και βασίζεται σε δημοσιευμένα στοιχεία. Τα ενδημικά φυτά της Κύπρου, δηλαδή αυτά που περιορίζονται αποκλειστικά στο νησί μας, ανέρχονται στα 140 (ποσοστό ενδημισμού 7,3%) και αποτελούν το σημαντικότερο μέρος της χλωρίδας του νησιού μας.

Η Κύπρος στα παλιά χρόνια ήταν γνωστή και ξερότοπος λόγο των ανομβριών, τις περιόδους μακράς ξηρασίας και την έλλειψη νερού. Οι κάτοικοι του νησιού ασχολούνταν κυρίως με τις ξηροκαλλιέργειες και τα κτηνοτροφικές παραγωγές. 

Με τα χρόνια η Κύπρος εξελίσσεται σταδιακά σε πράσινο νησί λόγο της καλλιέργειας εκτάσεων όπου υπήρχε νερό του ποταμού και αργότερα των λαγουμιών και των γεωτρήσεων. Αφού λοιπόν η Κύπρος ανθούσε με τους καταπράσινους κάμπους και τους κήπους της, δεν είχαν συνειδητοποιήσει το μέγεθος της έλλειψης αρκετής βλάστησης και μάλιστα ολόχρονα στο υπόλοιπο νησί.

Η εξέλιξη της Κύπρου για να ξαναπρασινίσει οφείλεται στην δενδροφύτευση.

Η γιορτή του δέντρου έχει καθιερωθεί στην Κύπρο από το 1920 από το αρμόδιο Τμήμα Δασών είτε την τελευταία βδομάδα του Ιανουαρίου ή την πρώτη εβδομάδα του Φεβρουαρίου. Κατά τη διάρκεια της, προγραμματίζονται εκδηλώσεις εθελοντικές δενδροφυτεύσεις, εκδηλώσεις σε σχολεία, από οργανωμένα σύνολα και άλλους φορείς.  Σκοπός είναι η καθιέρωση της εθελοντικής προσφοράς μέσω της οποίας συμβάλει ο καθένας μας στο να διατηρείτε πράσινη η Κύπρος και η καλλιέργεια στην συνείδηση όλων μας για την προσφορά του δέντρου στον άνθρωπο. 

Έτσι λοιπόν βλέπουμε να γίνεται δεντροφύτευση σε διάφορες ξηρές περιοχές καθώς και σε δασικές περιοχές, κατά μήκος των υπεραστικών δρόμων, επίσης δημιουργούνται δασικά πάρκα κα δάση αφιερωμένα σε ήρωες του Κυπριακού Ελληνισμού πεσόντες, αγνοουμένους και αγωνιστές της Ε.Ο.Κ.Α. με πρωτοβουλία οργανωμένων Συλλόγων και Κοινοτικών συμβουλίων. 

Λόγο έλλειψης πρωτοβουλίας από τα εκάστοτε Κοινοτικά Συμβούλια της Ζώδιας, η Ζώδια δεν διαθέτει πάρκο ή δάσος αφιερωμένο στους ήρωές της που θα μπορούσε να συμβάλει στην διατήρηση της ίδιας της Ζώδιας αλλά και σαν χώρος ζωής.  Μοναδικό έργο το Πάρκο Ειρήνης Μόρφου που εγκαινιάστηκε το 2015. 

Ο πρώτιστος σκοπός της δενδροφύτευσης είναι ο καλλωπισμός και η ωραιοποίηση του τόπου μας. Τα σημάδια της δενδροφύτευσης είναι εμφανή με τα κυπαρίσσια και τις ενδιάμεσες ροδοδάφνες που βλέπουμε κατά μήκος των αυτοκινητόδρομων, σε διάνοιξη δασικών δρόμων, ως τοίχοι αντιστήριξης και προστασίας στους ορεινούς δρόμους, σε δασικές περιοχές, τοπικά πάρκα κ.α.  

Κατασκεύη δρόμου στο χθές

Από πράσινο νησί σε Δασόεσσα Νήσος

Στις διάφορες δενδροφυτεύσεις που γίνονται στην Κύπρο, τα δενδρύλλια που χρησιμοποιούνται είναι κυρίως νομευτικά δέντρα όπως το αιώνιο πράσινο κυπαρίσσι, πεύκα, κέδροι και άλλα δασικά δέντρα ιδιαίτερα δέντρα ολιγαρκή σε νερό.

Τα κυπαρίσσια (Cupressus sempervirens) που ήταν ανέκαθεν σύμβολο μακροβιότητας και τα πεύκα φυτεύονταν λόγω ολιγάρκειας σε νερό. Επίσης συνάδουν με την φυσική βλάστηση όπως ξυσταρκές, τρεμιθιές, κόνοιζοι κ.α.  

Το κυπαρίσσι έχει ρίζες στους αρχαιοελληνικούς μύθους, αλλά έγινε μέρος της χριστιανικής παράδοσης όπου το κυπαρίσσι θεωρήθηκε πένθιμο δέντρο και φυτεύεται μέχρι σήμερα στα νεκροταφεία. Οι Χριστιανοί ορθόδοξοι, λόγο της μορφής του, θεωρούν ότι συνδέει τη γη με τον ουρανό και “βοηθούν τις ψυχές να ανέβουν στον ουρανό”. 

Πολλοί υποστηρίζουν ότι τα κυπαρίσσια εξαφανίζουν τις ανεπιθύμητες μυρωδιές και κάτι τέτοιο είναι απαραίτητο στα νεκροταφεία. Μάλλον όμως η αλήθεια βρίσκεται στο ριζικό του σύστημα. Tο κυπαρίσσι, ανεξαρτήτως εδάφους και κλίματος έχει πασσαλώδες και βαθύ ριζικό σύστημα, χωρίς να απλώνεται και να ανασηκώνει το έδαφος και έτσι δεν επηρεάζει τα ταφικά μνημεία. 

Ιδιαίτερα στα παλιά χρόνια φυτεύονταν στα χωράφια για να λειτουργούν ως δόμες αντί πέτρας και ως περίφραξη για προστασία της καλλιεργήσιμης γης. Έχουν εισαχθεί επίσης κατά τη διάρκεια της Αγγλοκρατίας ξενικά είδη όπως η ακακία που ανάφερα πιο πάνω, ο ευκάλυπτος κ.ά Ο όρος λοιπόν Δασόεσσα Νήσος αναφέρεται στην δεντροφύτευση μόνο με δασικά δέντρα ιδιαίτερα σε αστικές περιοχές. Θα μπορούσαμε να φυτεύουμε ιθαγενή είδη ολιγαρκής σε νερό όπως ελιές, χαρουπιές κ.ά. που ταιριάζουν με τις μεσογειακές κλιματολογικές μας συνθήκες. 

Η δενδροφύτευση ήταν ανέκαθεν υπό την αιγίδα του Τμήματος Δασών. Κατά την Αγγλοκρατία κύριο μέλημα των αποικιοκρατών ήταν να πρασινίσουν γρήγορα το νησί, να αποξηράνουν χείμαρρους κκαι ποταμούς με ελώδη στάσιμα νερά όπως ο Πεδιαίος, να προστατεύσουν και να αυξήσουν το πράσινο του νησιού. Γι’ αυτό παρατηρούμε μια έντονη δραστηριότητα  με την δενδροφύτευση. 

Είχαν εισάξει επίσης διάφορα είδη από άλλες αποικίες όπως τον ευκάλυπτο από την Αυστραλία και την ακακία που αν και δεν άρμοζαν στις κλιματολογικές συνθήκες της Κύπρου, εντούτοις συνέβαλαν στη γρήγορη αύξηση του πρασίνου. 

Τμήμα Δασών 1899 

Η γιορτή του δέντρου καθιερώθηκε στην Κύπρο το 1920. Το Τμήμα Δασών ως αρμόδιο τμήμα έχει στόχο την προστασία και επέκταση του πρασίνου στο νησί μας, την προστασία των δασών από τους εχθρούς τους, κυρίως τη φωτιά και δενδροκομία.

Σε συνεργασία με τον αρμόδιο “Αρχιεπόπτη Παιδείας” τότε , διοργανώνονται σχολικές γιορτές που αναλάμβαναν οι δάσκαλοι την δημοτικών. Οι δάσκαλοι καλούσαν μετά την Θεία Λειτουργία τους παπάδες, το μουχτάρη, τους αζάδες, τους γεωργούς και του μαθητές να συμμετάσχουν στην γιορτή.  Έτσι λοιπόν γιορτάζανε στην Ζώδια την εβδομάδα της δενδροφύτευσης.

Διάλεξη σε σχολείο

Ο  δάσκαλος έδινε στους μαθητές των τριών ανωτέρων τάξεων δωρεάν δενδρύλλια για να γίνει μια πανηγυρική παρέλαση. Κατά την τελετή στους κεντρικούς δρόμους του χωριού, οι μαθητές που έφεραν ανά χείρας τα δενδρύλλια αυτά. Μετά την παρέλαση γινότανε δενδροφύτευση στην αυλή του σχολείου υπό τις οδηγίες του δασκάλου και στην συνέχεια προτρέπανε τους μαθητές όπως έκαστος φυτεύσει δενδρύλλια που θα του έδιναν στην γή των γονιών του ή στο χώρο γύρω από την εκκλησία. Ιδιαίτερα για την περιοχή της Μόρφου η εβδομάδα ήταν σημαντική καθώς η γεωργία ήταν το κύριο εισόδημα των κατοίκων και είχε ιδιαίτερη σημασία εξούς και η ύπαρξη της Γεωργικής Σχολής Μόρφου. 

Δενδροφύτευση στην Ζώδια

Φωτογραφία Αριστερά: 17 Ιανουαρίου 1960, Ζώδια. Η τελετή της γιορτής του δέντρου έχει τελειώσει και όλοι με τα δέντρα ανά χείρας και εν πομπή κατευθύνονται από το Αρρεναγωγείο στον χώρο φύτευσης.

Φωτογραφία Δεξιά: 17 Ιανουαρίου 1960. Φύτευση στην όχθη του παρακείμενου ποταμού Κομήτης (Κουκκουρίδης) έξω από το Δημοτικό Σχολείο στην Κάτω Ζώδια. Από τον κύριο δρόμο Μόρφου Ζώδιας έστριβες αριστερά και μετά πάνω από το γεφύρι για να πας στο αρρεναγωγείο. Στην Πάνω και Κάτω Ζώδια λειτουργούσαν 2 Δημοτικά Σχολεία.  Σε αυτά φοιτούσαν κατά το σχολικό έτος 1973-74, 570 μαθητές.

Πηγή: Τμήμα Δασών